ավարար չափով չճաշակած։ Այ, երբ նա վերադառնա, կապրի այնպես, որ այդ կյանքը լինի ե՛ւ իր անցած կյանքի շարունակությունը, ե՛ւ անսահմանորեն դրանից տարբեր, ավելի հարուստ։ Նա կապրի ավելի լայն բացած աչքերով, ունկնդիր սրտով, զգաստ ուղեղով… Կապրի ինչպես սպունգ եւ միաժամանակ ինչպես ջրցան…

Իհարկե, կա այստեղ որոշ չափազանցություն։ Ոչ թե ծերությունն է գալիս կյանքի կեսին, այլ ծերության հատուկ խոհն ու հաշվեհարդարը քո անցած ճանապարհի մասին։ Եվ, ինչպիսի՜ երջանկություն, այդ խոհն ու հաշվեհարդարը ոչ թե անհեռանկար է, միայն մխիթարություն կամ ինքնախարազանման համար, այլ քո առաջիկա ճանապարհի նախապատրաստությունն է… Բանտարկության տարիները Ժիրայրի համար հանդիսացել էին ահա այդ «ծերությունը»՝ կեսճանապարհին եկած։ Տասնվեց տարի շարունակ չունենալով ներկա, ավելի ճիշտ՝ ունենալով այնպիսի ներա, որից բաղձում ես հեռանալ գոնե մտովին, նա անդադար ունեցել էր երկու ապաստան՝ մերթ անցյալի երազները, մերթ ապագայի ծրագրերը։ Եվ նրան հավասարապես հաճելի էին եղել այդ երկու ապաստանները եւս, որովհետեւ դրանց երկուսի վրա էլ փողփողել էր ազատության դրոշակը։ Տարբերությունն անցյալի եւ ապագայի միջեւ այն էր, որ անցյալն ուներ միայն մի վարիանտ՝ այն, որ եղել էր, իսկ ապագան՝ հազար վարիանտներ։ Բայց այն մեկը հազար անգամ ավելի լավ էր հազարից, որովհետեւ իսկական կյանքն էր։ Իսկ այդ հազարը նույնպես, հազար անգամ լավ էին մեկից, որովհետեւ հնարավոր էին եւ ենթակա էին Ժիրայրի ազատ ընտրությանն ու կամքին՝ իրականություն դառնալու համար։ Եվ Ժիրայրը, հաշվելով րոպեներն ու ժամերը, անձկությամբ սպասում էր այն պահին, երբ հնարավորություն պիտի ունենար պոկվել տեղից ու վազել, վազել, վազել՝ անցնելու այդ հազար վարիանտ֊ճանապարհներից որեւէ մեկով։

յ քեզ բան… Մի՞թե կարելի է լինել այսքան մենակ։ Ոչ ընտանիք, ոչ բարեկամ, ոչ ըկներ, ոչ ծանոթ… Ո՞ւր գնալ, ո՞ւմ հանդիպել…

՞վ է Անթառամը։ — Մոռացե՞լ ես,— հարցրեց կինը՝ առանց զարմանալու։— Իմ ու քո այն ժամանակվա ընկերուհին։ — Հիշեցի,— ասաց Ժիրայրը, թեեւ չհիշեց բոլորովին։ — Այնուհետեւ, Արտակին։ Թե՞ Արտակը քո ժամանակ չկար։ Այո, այո, նա հետո հայտնվեց։ Դե, դա ոչինչ, նաեւ նրան, իհարկե։ Իսկ է՞լ ում…

Ոչ։ Կարիք չկա։

Ախ, հայրիկ, հայրիկ,— մեծավարի հառաչեց Ջոնը,— ետ ես մնացել կյանքից։ Տասներեք տարեկան պիոներները կիսահաղորդիչներով ռադիոընդունիչներ են պատրաստում։

ամեն, ամեն լավ բան»…

Կնոջ դուրս գնալուց հետո նա դառը զղջումով զգաց, որ չպետք է ասեր այդ, նա իրավունք չուներ խառնվելու ուրիշների գործերին։ Մայրն իր զավակներին դաստիարակել է առանց նրա, եւ իզուր է նա, անկոչ հյուր, համարձակվում միջամտել, այն էլ՝ սկսելով ստելուց…

Դու կամուրջ հանդիսացար Ժիրայրի համար, դու պակասող այն օղակն էիր, որ իրար կապեցիր խզված շղթայի երկու ծայրերը՝ երեքշաբթին եւ ուրբաթը, դու իրար միացրիր կինոժապավենի երկու կտորները, եւ դրա հետեւանքով մի քիչ պակաս ցավագին դարձավ օտարության զգացումը, մենակությունը, մի քիչ պակաս սարսափելի դարձավ այն ընդմիջումը, որը կոչվում է տասնվեց տարի, երկու ամիս եւ տասնհինգ օր…

հանդեպ կանգնած միայնակ ու անկարեկից Ժիրայրի համար այդ հանդիպումը միակ անկյունն էր որը ջերմացած էր հարազատության զգացումով։ Այժմ, մտովին վերադառնալով այնտեղ, նա զգաց,

Իր վերադարձի առաջին րոպեներից մինչեւ հիմա այնքան խնդիրներ էին բարդվել նրա մտքի ու հոգու վրա, որ նա կքվել էր դրանց տակ։

Ոչ, հայրիկ, դա վերջ չէ։ Դա սկիզբ է։

Մեռնո՞ւմ է…— վախեցած հարցրեց տղան։ — Ոչ։ Վեր է կենում եւ նորից է վազում։ Ես այդպես կվերջացնեի պոեմը։ — Իսկ… հասնո՞ւմ է։ — Ով որ չի վազում՝ նա երբեք չի կարող հասնել, ստույգը դա է։ Գիրքը պահարանում խնամքով տեղավորելիս հայրը հարցրեց

Կարծեմ ես էի հարցեր տվողը, Ջոն։ Ապա, տեսնեմ ի՞նչ գրքեր ունես գրադարանում։ Ժիրայրը մոտեցավ պահարանին, նայեց գրքերի կողերին։

Որ Ժիրայրը ետ է մնացել կյանքից՝ դա դաժանորեն վատ է։ Սակայն առավել եւս վատ է, որ նա ետ է մնացել իր տարիքից։ Քսաներեքամյա երիտասարդ՝ արդեն ճաղատանալ սկսող գլխով, ճակատի վրա երկու խոր ծալքերով, միջին տարիքի մարդու բավական լիքը կազմվածքով եւ ապրած կյանքի ողջ բովանդակությունն արտահայտող, ոչ հոգնած, բայց հարկ եղածից ավելի լուրջ, թախծոտ աչքերով…

Բայց եւ անդրադարձավ իսկույն՝ ինչո՞ւ է ուրախանում… Իսկապես, ինչո՞ւ է ուրախանում։ Նրա՞ համար, որ հանդիպեց հին ծանոթի։ Բայց այդ հին ծանոթն այնքա՛ն ժամանակավրեպ է շրջապատի բազմահարկ շենքերի միջեւ։

Ժիրայրի առաջին տպավորությունը, դեռե կայարանից քաղաք գալիս, այն էր, որ նա խոր ընկղմված է փողոցի մեջ։ Այժմ նա հասկացավ․ դա նրանից էր, որ շենքերն այժմ ավելի բազմահարկ էին։ Համատարած շքեղությունը նրա երկրորդ տպավորությունն էր։ Շքեղ էին վարդագույն քարերից կառուցված շենքերը, շքեղ էին ցուցափեղկերը, շքեղ էր վաղ֊գարնանային, բայց արդեն շոգ արեւն այդ ամենի վրա։ Եվ, իհարկե, շքեղ էին մարդիկ, հատկապես երիտասարդնությունը։ Շքեղ էին ե՛ւ իրենց լավ հագուստներով, ե՛ւ ամենից առաջ, դեմքերով ու կազմվածքներով։ Դրանք ուրիշ, ավելի հարուստ եւ ավելի կուլտուրական քաղաքի բնակիչներ էին, քան Ժիրայրի գիտեցած երբեմնի Երեւանն էր։ Բայց նրանք չէին եկել ոչ մի տեղից, նրանք աճել էին հենց այդտեղ, զավակներն էին Ժիրայրի ու Բրաբիի պես նիհար, վատ հագնված, փոքր աշխատավարձ ստացած երբեմնի երիտասարդների…

Ոչ, նա դեռ չի ապրել այդ ամենը եւ էլի հազարավոր ուրիշ բաներ, որոնցից բաղկացած է կյանքը։ Կասեցնել ժամանակն արտաքին աշխարհում Ժիրայրը չի կարողացել եւ չէր էլ կարող, բայց ժամանակը նրա ներքին աշխարհում, նրա հոգու մեջ, կանգ է առել այն անջնջելի երեքշաբթի օրվա վրա…

Բայց ներկա դեպքում հնարավոր չէ նաեւ այդ, որովհետեւ Ժիրայրը երեսունինը տարեկան չէ, այլ քսաներեք, որը դեռ նոր է սկսելու իր իսկական կյանքը, կրթությունը, ճանապարհն աշխարհում։

դա ինքնին դեռ չի կարող դժվար կացություն ստեղծել ամուսինների միջեւ՝ եթե նրանք երկուսն էլ մնացած լինեին նույնը, նախկինը։ Սակայն խնդիրը հենց այն է, որ ժամանակի ընթացքում եւ կյանքի հետ միասին փոխվում են նաեւ մարդիկ իրենք։ Այն դեպքում, երբ նրանք միասին են ամբողջ ժամանակ, ապա չեն նկատում միմյանց փոխվելը, իսկ եթե նկատում են էլ, դարձյալ ոչինչ, որովհետեւ նրանք փոխվում են միմյանց հետ կապակցված, միմյանց վրա ներազդելով։ Նրանցից յուրաքանչյուրի կրած փոփոխությունները նրանց երկուսի ընդհանուր փոփոխություններն են։ Բայց Բրաբին ու Ժիրայրը մի հսկայական ժամանակաշրջան եղել են իրարից առանձին։ Եվ այժմ նրանք անճանաչելիորեն ուրիշ են իրար համար, օտար եւ խորթ…

Ժամանակի ընթացքի այն կասեցումը, որին ակամայից, անգիտակցորեն, ձեռնարկել էր Ժիրայրն այն երեքշաբթի օրվանից, իհարկե, լիակատար անմտություն էր։ Դա նման էր այն բանին, երբ մարդ, իր աչքերի առաջ տեսնելով մի սարսափելի դեպք, իրեն հասած մի դժբախտություն, աչերն է փակում, իրեն է խաբում, թե չի կատարվել այդ դեպքը։ Դա դժբախտություն կրող մարդու առաջին բնական ռեակցիան է դժբախտության հանդեպ։ Առանց դրա կարելի է խելագարվել։ Ու թեեւ գիտակցությունդ հեգնում է քո արածը, ծիծաղում է անմիտ ձեռնարկությանդ վրա, խորհուրդ է տալիս բացել աչքերդ եւ շեշտակի նայել իրականությանը, բայց դու ավելի եւ ավելի ամուր ես սեղմում կոպերդ…

Իսկ ապագա՞ն… Մի՞թե նրանք ոչինչ չունեն ասելու իրար այդ մասին եւ մի՞թե դա շատ ավելի կարեւոր չէ, քան անցյալի մասին խոսելը։ Ընդ որում, ապագայի մասին պետք է խոսել իսկույն, անմիջապես, որովհետեւ ժամանակ չկա սպասելու, նրանց անցյալի եւ ապագայի միջեւ չկա ներկայի ոչ մի շերտ։ Այն վայրկյանին, երբ Ժիրայրը խզված ձայնով ասաց՝ «Բրաբի», եւ կինը, շուռ գալով, տեսավ ու ճանաչեց նրան, անցյալն ավարտվեց եւ անմիջապես սկսվեց ապագան։

եւ տոմսակ թողեցին նրա համար՝ պատվիրելով հայտնել հեռախոսով հարցնողներին, որ Բրաբին կվերադառնա կես ժամից… Կարծես նա բացակայել էր ոչ թե տասնվեց տարի, երկու ամիս եւ տասնհինգ օր, այլ միայն վերջին տասնհինգ օրը…

երեքշաբթի օրվանից մինչեւ ուրբաթ անցել է մարդկային մի ամբողջ կյանք՝ լի ե՛ւ դառնություններով, ե՛ւ ուրախություններով։ Այնտեղ եղել են ե՛ւ մանկապարտեզ ու դպրոց, ե՛ւ ինստիտուտ ու աշխատանք, ե՛ւ ճամբար ու ծովափ, ե՛ւ տղամարդիկ,— ամեն ինչ՝ ինչպես կյանքում…

Մի՞թե կարող է այդքան փոխվել մարդկային դեմքը։ Մանավանդ՝ աչքերը։ Դրանք ուրիշ աչքեր են՝ համարձակ, զգաստ։ Փոխվել են նաեւ շրթունքները, դրանք երեւի կարգադրություններ անելու սովորած մարդու շրթունքներ են։ Ինչո՞ւ թվարկել ամեն մի դիմագիծը, Բրաբին ամբողջովին է փոխվել։

լենց… Բ․ Ա․ Գլենց։ Ուզեց թակել, բայց նկատեց, որ դուռը բաց է։ Եվ իր ազգանունը կրող դռնով մտավ ուրիշի տունը…

ընկավ իր բրեզենտե պայուսակին եւ նա իրանի մի ընդոստ շարժումով ձգվեց դեպի այն

Այդ դեպքում ովքե՞ր են ապրում այս տանը, ինչպիսի՞ կանոնավոր ու կարգասեր մարդիկ։ Նրանք երեւի կատարում են երկրաչափորեն ճիշտ շարժումներ, չեն խախտում տտեղից ոչինչ, իսկ եթե խախտում են էլ կարճ ժամանակով, որեւէ իր օգտագործելու համար, ապա նորից, իսկույն, վերականգնում են կարգն ու ներդաշնակությունը…

ուրիշի տանը։ «Ճիշտ այդպես էի նստել տարիներ առաջ, հարցաքննության ժամանակ…»,— անցավ նրա մտքով։

ուրիշի տանը

Երեկվանից մնացած ճաշ… Ի՞նչ երեկվա մասին է խոսքը… Ժիրայրի համար երեկն այն օրն էր, երբ նա մեկնեց տնից՝ Հովիկի դեղատոմսը գրպանում։

Չկա ոչ մի պատկեր, ոչ մի հուշ, որը կապված լինի դրա հազարավոր օրերից որեւէ մեկի հետ, առանձնացնի այդ օրը մյուսներից, բոլոր օրերն իրարից, ամիսներն ու տարիներն իրարից։

Նախորդ օրը Ժիրայրի հիմնարկում տեղի էր ունեցել փոթորկալի ժողով, որտեղ ծանր մեղադրանքներ էին շպրտել Ժիրայրի եւ մի ուրիշի հասցեին։ Այդ մյուս մարդը կիսամեռ վիճակում հազիվ էր ոտքերը դուրս քաշել ժողովից, իսկ Ժիրայրն առանձնապես չէր անհանգստացել, քանի որ գիտեր իր անմեղությունը։ Նրան զրպարտել էին առանց հիմքի։ Նա որոշել էր մոտ օրերը գրավոր հերքել զրպարտությունը՝ բերելով անվիճելի փաստեր։ Նա չէր կասկածում, որ ճշմարտությունը չի կարող չվերականգնվել մեր երկրում։

Հարեւաններն անշուշտ պատռում էին ու նետում դեն։

Եվ ահա այժմ իրար դեմ կանգնել էին երկու ուրիշ մարդիկ։ Ավաղ, նրանք մինչեւ անգամ անծանոթներ չէին։ Անծանոթների միջեւ դեռեւս չկան փոխհարաբերություններ, նրանք հնարավորություն ունեն ծանոթանալու միմյանց հետ, սիրելու միմյանց։ Իսկ նրանք կանգնել էին իրարից հիասթափված, երկար տարիների իրենց սպասումների մեջ խաբված։ Եվ բոլորովին էլ կարեւոր չէր՝ տգեղացե՞լ էին նրանք հեռու անցյալի համեմատությամբ, թե գեղեցկացել, թարշամե՞լ էին, թե փթթել։ Կարեւորն այն էր, որ նրանք ուրիշ մարդիկ էին, ոչ սպասվածները…

գնում էր բռնել, ետ պահել գոնե ժամանակը, որպեսզի երբ վերջ ի վերջո վերադառնար տուն, կյանքը շարունակվեր ընդհատված կետից՝ ինչպես կտրված եւ նորից միացված կինոժապավեն։ Եվ, իրոք, չտեսնելով, թե ինչպես է ընթանում կյանքն այնտեղ՝ դրսում, Ժիրայրն ուներ այն պատրանքը, թե այն չի ընթանում, թե, իրոք, ժամանակի բարի մեխանիկը մի օր սոսնձելու է կտրված ժապավենի ծայրերը, եւ կյանքը շարունակվելու է ընդհատված տեղից։ Ճիշտ է, նա տեսնում էր օրերի ու գիշերների, տարվա եղանակների իրար հաջորդելը, երբեմն լսում կամ կարդում էր լուրեր աշխարհի գործերի ընթացքի մասին, բայց դրանք շատ ընդհանուր եւ հեռու բաներ էին՝ նրա մտերիմ մարդկանց փոփոխության տեսանելի պատկերն ստեղծելու համար։ Ուստի եւ նրա մտապատկերների մեջ նրա կին Բրաբին այդ ամբողջ ժամանակամիջոցում մնացել էր նույն քսանամյա նիհար ու հեզ կինը, Հովիկը՝ նույն մի տարեկան երեխան՝ մրսելուց հիվանդ, իրենց տունը՝ նույն անշուք սենյակը՝ խղճուկ ու սիրելի իրերով… Մի՞թե կարելի էր կասկածել, որ Բրաբիի հուշերի մեջ եւս, նրա ամուսին Ժիրայրը չէր մեծացել ու փոխվել, այլ մնացել էր նույնը։

մրսելուց հիվանդացած իր մի տարեկան Հովիկի համար

Բայց ամենասարսափելին այն էր, որ չկար հենց Բրաբին։ Դիմացը կանգնած կինն այնքան էր նման Բրաբիին, որքան որ ահա այդ շքեղ բուֆետ֊պահարանը՝ նրանց երբեմնի աղքատիկ թարեքներին…

Տասնվեց տարի, երկու ամիս եւ տասնհինգ օր,

Ի վերջո ստացվում էր այն, որ այդքան զգացումների մեջ խճողված, նա չէր կարողանում անել ոչինչ։

ընկավ պայուսակի

Կարասին շքեղ էր, կնոջ հագուստը տան գործ անելու համար՝ նույնպես շքեղ էր, նրա ձեռքի ջնջոցն անգամ նոր եւ լավ մի կտոր էր։

Թութո՜ւնս, գտա՜ թութունս, քյահըրբարի ՜ պես թութունս

Ես կորած մարդ եմ, ― լինում է պատասխանը։

Ծը, ծը, ծը, ― լեզվով ծտացնում է նա արհամարհանքով և ցավակցությամբ, ― դուք էլ ասում եք, թե ապրում եք․․․

Naypyidaw, too, is a long way from the shining emblem of the “new Burma” that the government has been trying to push. With its sparkling new international airport, the city feels like an extreme test of the “if you build it, they will come” theory. But so far, with the government already having moved at least one of its investment agencies back to Rangoon, it’s looking like a spectacular failure.

The city’s planners included a number of leisure activities in their designs to “soften up” the capital. In addition to the city zoo, and its many golf courses, there’s a gargantuan, 165-acre meticulously manicured park, and an eco-resort with water slides, spa and beach on the shores of a man-made lake just outside the city. But few of Naypyidaw’s low-income residents can afford to enjoy these attractions.

of people being forced to move to Naypyidaw

have up to 20 lanes and stretch as far as the eye can see (the rumour is these grandiose boulevards were built to enable aircraft to land on them in the event of anti-government protests or other “disturbances”)

But to focus on Naypyidaw’s wide, empty streets is to risk missing the ubiquitous street cleaners which are their only pedestrians, walking in pairs in their neon-green vests, sweeping the already pristine streets for hours each day. Or the small army of labourers, piling bricks with their bare hands as the city’s construction continues.

The regime, and Than Shwe, pitched the move to Naypyidaw as akin to building a new Canberra or Brasilia, an administrative capital away from the traffic jams and over-population of Rangoon. Not many believe this story. “By withdrawing from the major city, Rangoon, Than Shwe and the leadership ... sheltered themselves from any popular uprising,” suggest activists Benedict Rogers and Jeremy Woodrum in their book Than Shwe: Unmasking Burma’s Tyrant.

Եվ այդ անհուն, անհատակ վիհերում, որոնց մեջ ջուրն անգամ վարանում է լցվել — ապրում են ջրային գազաններ, պառավներ, մարդագլուխ գոմեշներ, ջրային հսկա մի օձ, որ կամուրջի «տերն» է, կամուրջի բարի ոգին — և երկու ջրահարս