Καὶ ὁ Γεώργιος ἤθελε

Ὑπὸ τὶς συνθῆκες αὐτές, ἡ ἄφιξη τοῦ πρίγκιπα Γεώργιουστὴ Μεγαλόνησο πάνω σὲ ρωσικὸ πολεμικὸ σκάφος ἔπαιρνεδιαστάσεις συμβόλου ἱκανοῦ νὰ ἀναζωπυρώσει στὴν ψυχὴ τοῦΛαοῦ τὴν παλιὰ πρόρρηση ποὺ εἶχε ἀποδοθεῖ στὸν Ἀγαθάγγελογιὰ τὸ Ξανθὸ Γένος ποὺ θὰ λευτέρωνε τοὺς Γραικούς.

ἡ πρώτη του ἐρωτικὴ περιπέτεια φαίνεται πὼς ἦταν στὴνἈθήνα, ὅταν ἀκόμα ἦταν φοιτητὴς τῆς Νομικῆς, μὲ τὴ Μαριέττα, κόρη τοῦΝικόλαου Μητσοτάκη, ἀδελφοῦ δηλαδὴ τοῦ συζύγου τῆς ἀδελφῆς του Κα‐τίγκως. Βλ. Γιάννη Μανωλικάκη, Ἐλευθέριος Βενιζέλος..., σ. 22. κ.ἑξ

Ἵδρυσε κατ’ἀρχὴντὸ (κρητικὸ) κόμμα τῶν Φιλελευθέρων, ἐκλέχτηκε βουλευτὴςΧανίων στὴν τοπικὴ Βουλή, συντηροῦσε μεγάλο καὶ μὲ πολλὲςὑποθέσεις δικηγορικὸ γραφεῖο καί, ἀκόμα, ἀπὸ τὸ 1881 ἔβγαζεδική του ἐφημερίδα, τὰ Λευκὰ Ὄρη.3 Μὲ τὸν «ἑλιγμὸ» ποὺ ἔκανεπαίρνοντας θέση δικαστῆ ἄφησε τὸ πεδίο τελείως ἐλεύθερο στὸνΒενιζέλο. Οἱ ὑποθέσεις, κατὰ πρῶτο λόγο, ποὺ αὐτὸς ὁ τελευταῖοςἀναλάμβανε αὐξήθηκαν θεαματικά, ἐφ’ὅσον ἡ πελατεία τοῦΜητσοτάκη διοχετεύτηκε στὸν Λευτεράκη. Ἐπιπλέον, ὁ Βενιζέλοςκληρονόμησε ὄχι μόνο τὴν ἐφημερίδα Λευκὰ Ὄρη ἀλλὰ καὶ τὴνἀρχηγία τοῦ κόμματος τῶν Φιλελευθέρων καί, ἀκόμη, τὴ βουλευ‐τικὴ ἕδρα τοῦ γαμπροῦ του.4 Τὸν Ἀπρίλιο τοῦ 1889, πράγματι,ἐκλέχτηκε βουλευτὴς θριαμβευτικῶς.5

Στὶς11 Νοεμβρίου 1892, βρέθηκε σκοτωμένος στὸ Λουτράκι, κοντὰ στὰΧανιά, ὁ Μουσουλμάνος Τεφὴκ Μπαντράκης. Οἱ ἀνακρίσεις ὁδή‐γησαν στὴ σύλληψη ἕξι Χριστιανῶν ὡς ὕποπτων γιὰ τὸν φόνο,ἀλλὰ ἡ κοινὴ γνώμη στὴν ὅλη περιοχὴ τοὺς θεώρησε ἀθώους καὶἀπέδωσε τὸ ἔγκλημα σὲ ἐνδοοικογενειακὴ σύγκρουση. Κανένας,κατὰ συνέπεια, οὔτε Χριστιανὸς μὰ οὔτε καὶ Μουσουλμάνος, δὲνἤθελε νὰ ἀναλάβει δικηγόρος τῆς οἰκογένειας τοῦ θύματος. Τε‐λικῶς τὴν ὑπόθεση τὴν πῆρε στὰ χέρια του ὁ Βενιζέλος, ὁ ὁποῖος,ἂν καὶ ἀρχικῶς εἶχε δεχτεῖ νὰ εἶναι συνήγορος τῶν κατηγορου‐μένων,3 τελικῶς στράφηκε μὲ τέτοιο πάθος καὶ τόση ἐπιδεξιότηταἐναντίον τῶν τελευταίων, ὥστε δύο ἀπὸ αὐτούς, οἱ ΓεώργιοςΠαπαδάκης καὶ Ἀντώνιος Λαρεντζάκης, καταδικάστηκαν σὲθάνατο: Ἐκτελέστηκαν μὲ ἀπαγχονισμὸ τὴ νύχτα τῆς 7ης πρὸς τὴν8η Ἰανουαρίου 1894.4Ἀργότερα ἀποδείχτηκε ὅτι ἡ κοινὴ γνώμη εἶχε δίκιο· ὁφονιὰς δὲν εἶχε σχέση μὲ ὅσους δικάστηκαν καὶ καταδικάστηκαν:Εἶχε πάρει μεγάλη χρηματικὴ ἀμοιβὴ ἀπὸ ἀδελφὸ τοῦ θύματος,γιὰ νὰ κάνει τὸ ἔγκλημα.5 Ἀνάλογο ποσὸν δόθηκε καὶ στὸν ἴδιοτὸν Βενιζέλο, γιὰ νὰ κάνει ὅ,τι ἔκανε.6 Οἱ παρὰ τὴν ἐπαγγελ‐

Τρεῖς μέρες ἀργότερα, στὴ Νέα Ἐφημερίδα δημο‐σιεύθηκε «Διαμαρτύρηση» πενταμελοῦς ἐπιτροπῆς Κρητῶν φοι‐τητῶν, ὅπου τονιζόταν πὼς ἀναλλοίωτος πόθος τοῦ κρητικοῦ λαοῦἦταν ἡ μετὰ τῆς Ἑλλάδος ἕνωσις. Τελευταῖο μέλος τῆς ἐπιτροπῆςἐμφανιζόταν ὁ Βενιζέλος. 2

Πιθα‐νότατα ἦταν Ἀρμένιος ὁ ὁποῖος, ἀφότου –μὲ ὁποιονδήποτε τρό‐πο– συνδέθηκε μὲ τὴν οἰκογένεια Μητσοτάκη, ψυχικῶς ἐξιου‐δαΐστηκε, ἐνῶ τυπικῶς παρέμεινε Χριστιανὸς – καὶ μάλιστα Ὀρ‐θόδοξος. Ὑπὸ τὶς σημερινὲς συνθῆκες τίποτα ἄλλο δὲν εἶναι δυ‐νατὸν οὔτε νὰ τεκμηριωθεῖ ἀλλὰ οὔτε κἂν νὰ ὑποτεθεῖ.

ἡ οἰκογένεια Μητσοτάκη ἔπαιξε καθοριστικὸ ρόλο στὴν ἄνοδοκαὶ κατίσχυση τοῦ Ἐλευθέριου Βενιζέλου στὴν κοινωνικὴ καὶ πο‐λιτικὴ κονίστρα τῆς Κρήτης.

ὁ Ἐλευθέριος Βενιζέλος πέθανε στὸ Παρίσι, στὶς 18 Μαρ‐τίου 1936, ἔγινε «μιὰ πολὺ ὡραία» θρησκευτικὴ τελετὴ γιὰ αὐτὸνστὴν ἀρμενικὴ ἐκκλησία τῆς γαλλικῆς πρωτεύουσας: οἱ Ἀρμένιοιτὸν θεωροῦσαν δικό τους.

Σύμφωνα μὲ ἐνδιαφέρουσα μαρτυρία λοιπόν, ὁ Κυ‐ριάκος ἦταν Ἀρμένιος,

εἶναι τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ μωρὸ «ἐγκαταλείφθηκε» στὴν ἐξώθυρατοῦ σπιτιοῦ, βρέθηκε «τυχαῖα» ἀπὸ τὸν Κυριάκο, ὁ ὁποῖος στὴσυνέχεια «ἔπεισε» τὴ γυναίκα του νὰ τὸ υἱοθετήσουν.5

Ὅτι ὅλα ὅσα ἔχουνκατὰ καιροὺς ὑποστηριχθεῖ σχετικῶς μὲ τὴν καταγωγὴ τοῦ Βενι‐ζέλου ἀπὸ τὸν Μυστρᾶ –καὶ συγκεκριμένως τὴν οἰκογένεια Κρεβ‐βατᾶ– δὲν ἀνταποκρίνονται στὴν ἀλήθεια.

Ισχυριζόμαστε, δηλαδή, ότι ηαντιβενιζελική κυβέρνηση δεν αποφάσισε την προέλαση προς τοΑφιόν και προς την Άγκυρα μόνον για αμιγώς στρατιωτικούςλόγους. Την αποφάσισε και για να αποκαταστήσει με τηστρατιωτική της ισχύ το διεθνές μέτωπο, του οποίου η ίδια με τιςαποφάσεις της είχε διευκολύνει (αν όχι και προκαλέσει) τηδιάλυση. Για να εξαναγκάσει τους πρώην συμμάχους να τηνπάρουν στα σοβαρά. Ήταν αδιέξοδη στρατηγική. Και έστω καιαπαντώντας σε υποθετική ερώτηση, τολμούμε να το πούμε: οΒενιζέλος δεν θα το έκανε ποτέ.

ΕΡΩΤΗΜΑ 29Ποια ήταν η διαφορά στη στρατηγική του Βενιζέλου και τωναντιβενιζελικών ως προς τη στρατιωτική παρουσία στη Μικρά Ασία;

είναι πολύεπισφαλές να υποθέσουμε ότι, σε περίπτωση που παρέμενε στηνεξουσία, ο Κεμάλ θα είχε εξασφαλίσει τη διεθνή ανοχή ή βοήθειαπου εξασφάλισε το 1921 έναντι των αντιβενιζελικών.

Προφανώς, ο Βενιζέλος δεν υπήρξε όργανο ξένων δυνάμεων.Προσπαθούσε πάντα να εκμεταλλεύεται υπέρ της πατρίδας τουτις επιδιώξεις των μεγάλων δυνάμεων στην Εγγύς Ανατολή. Τογεγονός ότι από τις αποφάσεις μπορεί να ευνοούντο τα βρετανικάσυμφέροντα δεν σημαίνει ότι τα ελληνικά συμφέροντα ετίθεντο σεδεύτερη μοίρα.

Χαρακτηριζόταν από εξαιρετικέςδιπλωματικές ικανότητες, λόγω των οποίων απέκτησε διεθνέςκύρος, που έκτοτε δεν έχει αποκτήσει άλλος Έλληνας πολιτικός.

Έδωσε,πράγματι, τη διαταγή της προελάσεως πέραν της ζώνης τηςΣμύρνης (π.χ. στο Ουσάκ), αλλά το έκανε για μια πολύπεριορισμένη περιοχή κοντά στα όρια της ζώνης της Σμύρνης,εξυπηρετώντας και τις ανάγκες αμύνης των συμμαχικώνδυνάμεων στην ευρύτερη περιοχή.

Από το 1910 (σίγουρα από το 1912) ο Βενιζέλος έδειξε πως είχεμια βασική αρχή στη διεθνή στρατηγική του, που υπαγόρευε τιςαποφάσεις του: «ποτέ μόνοι». Βασιζόταν στη συμμετοχή σεμεγάλους διεθνείς συνασπισμούς που θα εξασφάλιζαν στηνΕλλάδα μια επικράτηση ανέφικτη με τις δικές της μόνονδυνάμεις.

Η μια είναι ο Ελευθέριος Βενιζέλοςπου λόγω της βαθιάς πίστης του στις αρχές της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας οδηγήθηκε στηναπόφαση της διάλυσης της Βουλής των Λαζάρων και στη διενέργεια εκλογών τις οποίες και έχασε απότη βασιλική πτέρυγα με τις τραγικές συνέπειες που αυτή η διαδικασία προκάλεσε στην πορεία τηςΜικρασιατικής Εκστρατείας.

... στο παλάτι επικρατούσε και μεγάλη ανασφάλεια. Οι αλλεπάλληλες εκθρονίσεις είχαν δημιουργήσει στους Γλίξμπουργκ ευερέθιστα αντανακλαστικα. Κυρίαρχο ήταν το σύνδρομο του Ελευθερίου Βενιζέλου. Όταν καποιος πολιτικός αποκτούσε δημοτικότητα και ισχύ, αυτόματως θεωρούνταν στο παλάτι υποψήφιος θύτης της δυναστείας. Και αυτό εξελισσόταν σε αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Αυτό κρύβεται πίσω από τη ρήξη των ανακτόρων με τον Παπάγο, τον Μαρκεζίνη, τον Καραμανλή, τον Γεώργιο Παπανδρέου. Και φυσικά η βασιλική απαίτηση για απ'ευθείας ανάμιξη στη διακυβέρνηση της χώρας μόνο με αδύνατους πρωθυπουργος μπορούσε να ικανοποιηθεί.

ο Τσερέπης είπε ότι αποστρέφεται τη βία («η καρδία του δεν γνωρίζει παρά την αγάπην»), αλλά έπρεπε να «απαλλάξει την Ελλάδα από την τυραννία». Είχε «αντιπάθεια προς τον Βενιζέλον, όστις εσυκοφάντει την χώραν του παρά την Αντάντ, κάμνων να πιστευθή ότι υπήρχον γερμανόφιλοι εν Ελλάδι, και ότι μόνος αυτός και οι φίλοι του ήσαν ανταντόφιλοι».

κυρίαρχη εκείνη την περίοδο στην Ευρώπη αντίληψη ότι τις αντιφάσεις που δεν μπορεί να λύσει με δημοκρατικά μέσα η αστική κοινοβουλευτική διαχείριση μπορεί να τις υπερβεί δυναμικά ένας ισχυρός άνδρας με δικτατορικές εξουσίες, το περίφημο δόγμα – μύθο του Φύρερ Πρινσίπ. Ο χαρισματικός ηγέτης της φιλελεύθερης οικογένειας Ελ. Βενιζέλος το επιχειρεί με την πραξικοπηματική ενέργεια του κινήματος του ’35 και αποτυγχάνει.

αποδεχόταν την απώλεια της Κωνσταντινούπολης, που θα περνούσε, όπωςόλοι αντιλαμβάνονταν, υπό τον ρωσικό έλεγχο. Τόνιζε όμως ότι ήταν αδύνατον γιατην Ελλάδα να μείνει εκτός της σύγκρουσης: ακόμη και εάν δεν καλείτο να υποστείεδαφικές απώλειες κατά τον πόλεμο, θα της ήταν αδύνατον να επιβιώσει σε περίπτωσηπου μια ισχυροποιημένη Βουλγαρία κυριαρχούσε στη μεταπολεμική Βαλκανική.1

Η διεθνής πολιτική του διακρίθη-κε πάντοτε για ένα βασικό της χαρακτηριστικό: ο Βενιζέλος απέφευγε συστηματικάσυγκρούσεις στις οποίες η Ελλάδα θα καλείτο να αναμετρηθεί μόνη της με χώρεςισχυρότερες. Αυτό έκανε και πριν τον Αύγουστο του 1914, όταν προσπάθησε με κάθετρόπο (ακόμη και προτείνοντας εθελούσια ανταλλαγή πληθυσμών) να αποφύγει μιααναμέτρηση με την Πύλη.9