Ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Σόλων Γρηγοριάδης, ένα χρόνομετά την πτώση της δικτατορίας, δημοσίευσε μια σχετική περιγραφή,που επρόκειτο να προκαλέσει αίσθηση

μονεύματα ενός σημαντικού παράγοντα του καθεστώτος Παπαδόπουλου,του σμήναρχου Σκαρμαλιωράκη, ως ιδιαίτερα γλαφυρή και νοσταλγικάβουκολική:Παραστήσαμε τον «δύσκολο» μη επιτρέψαντες στα μεταγωγικά αερο-πλάνα των ΗΠΑ να πραγματοποιήσουν ενδιάμεσες προσγειώσεις σεελ ληνικά αεροδρόμια. Κι αυτό χάριν μιας αμφιβόλου αξίας φιλοαραβικήςπολιτικής [...]. Δεν τις φάγαμε βέβαια απ’ ευθείας από τους Ισραηλινούςαλλά από τον επιδιαιτητή τους. Διότι η καίρια «φάπα», το Πολυτεχνείο,αυτήν την αιτία είχε. Τρίψαμε το κεφάλι μας στην γκλίτσα του τσοπάνου και τη φάγαμε τη μαγκουριά κατακέφαλα και καίρια. Διότι στοχάος και στην σύγχυση που επακολούθησε, αναπήδησε από την αφάνειακαι ο, από ανύποπτο χρόνο, αμφισβητίας [Ιωαννίδης]. Του άνοιξε τονδρόμο ο «επιδιαιτητής» με την γκλίτσα του.3

ο απρόοπτον εκείνο γεγονόςαπε τέλεσεν ένα από τους ασταθμήτους παράγοντας, οι οποίοι επρόκειτονα κρίνουν αποφασιστικώς την τύχην της κυβερνήσεώς μου».

Άλλαξε κάτι στη στάση τηςνέας ελληνικής χούντας απέναντι στη συγκεκριμένη αμερικανική απαίτη-ση; Τέσσερις και πλέον μήνες μετά την ανατροπή του Παπαδόπουλου, οισυνομιλίες για τον ελλιμενισμό του αεροπλανοφόρου βρίσκονταν ακόμη«εις στασιμότητα», έως ότου υπάρξει «μεγαλυτέρα αρμονία εις τας αμοι-βαίας αντιλήψεις», σύμφωνα με τη χαρακτηριστική δήλωση του Αμερι-κανού υπουργού Αμύνης James Schlesinger, στις 29 Μαρτίου του 1974.47«Τοιαύτη αρμονία» δεν επετεύχθη μέχρι την κατάρρευση της δικτατορίας,ούτε και στη συνέχεια άλλωστε. Τότε, λοιπόν, προς τι όλα αυτά;48

Το δημοκρατικό Ισραήλ διασώθηκε το 1973 μόνο χάρη στην ύπαρ-ξη της φασιστικής Πορτογαλίας, όπου προσγειώνονταν τα αεροπλάνατης αμερικανικής αερογέφυρας, της φασιστικής Ισπανίας, υπεράνω τηςοποίας τα αεροπλάνα μας ανεφοδιάζονταν και της φασιστικής Ελλάδας,από τα λιμάνια της οποίας ενεργούσαν ο Έκτος Στόλος και οι νηοπομπές. Στη διάρκεια του πολέμου της Μέσης Ανατολής η Τουρκίαεπέ τρεψε σε σοβιετικά αεροπλάνα να διέρχονται από τον εναέριο χώροτης και έφερε εμπόδια σε εμάς. Αντίθετα, η Ελλάδα επέτρεψε στονΈκτο Στόλο να συνεχίσει να ενεργεί από τις βάσεις της και τούτο είναιη μεγάλη διαφορά μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας σε στιγμές κρίσεως.

υτό θα σήμαινε λογικά, με βάση πάντα τη συνω-μοσιολογία, ότι το καθεστώς των Tomás – Caetano θα έπρεπε να είναι,ως εκ τούτου, το πλέον διασφαλισμένο καθεστώς της Ευρώπης. Εντού-τοις ανατράπηκε λίγο αργότερα, όπως όλοι γνωρίζουμε, στις 25 Απρι-λίου του 1974, τρεις, μάλιστα, μήνες πριν την ελληνική μεταπολίτευση.

η συγκε-κριμένη συνωμοσιολογική θεωρία

Η διάσταση με τους Αμερικανούς δεν αφορά,κατ’ αυτόν, τη στάση του καθεστώτος Παπαδόπουλου κατά τη διάρκειατου πολέμου, αλλά ξεσπά ένα σχεδόν μήνα μετά και αφορά το αίτημαγια μελλοντικές διευκολύνσεις, στο κλίμα περισσότερο της ευρύτερηςαμερικανοσοβιετικής ψυχροπολεμικής αντιπαράθεσης που περιγράψαμεστην αρχή, παρά της αραβοϊσραηλινής σύγκρουσης.

ο καθεστώς Παπαδόπουλου συνέ-δραμε ουσιαστικά τις αμερικανικές επιχειρήσεις στην επίμαχη περίοδο.Από τα παραπάνω μπορεί να συναχθεί, όπως επισημαίνει και ο ChrisWoodhouse, ότι «η τότε αμερικανική κυβέρνηση δεν είχε λόγους να είναιδυσαρεστημένη με τον Παπαδόπουλο ή τον Μαρκεζίνη».4

ο Αμερικανός υφυπουργός ΕξωτερικώνRoger Davies δήλωνε στον αντικαθεστωτικό ταξίαρχο Ορέστη Βιδάλη,37προσπαθώντας να δικαιολογήσει την υποστήριξη των Ηνωμένων Πολι-τειών στο –ήδη ανατραπέν τότε– καθεστώς Παπαδόπουλου: «Υπήρχανβάσιμοι λόγοι στις σχέσεις μας με την κυβέρνηση Παπαδόπουλου. Ηπρόσφατη κρίση στη Μέση Ανατολή απέδειξε πόσο δύσκολη θα ήταν ηδιατήρηση της θέσεώς μας στην Ανατολική Μεσόγειο χωρίς την υπο-στήριξη που είχαμε από την Ελλάδα».38

χει τεκμηριωθεί α) η άδεια πλήρους χρή-σης του λιμένος της Σούδας από τον 6ο Στόλο, β) η χρήση του ελληνικούεναέριου χώρου και γ) η κατά περίπτωση χρήση των ελληνικών αεροδρο-μίων (κυρίως του αεροδρομίου στο Ακρωτήρι Χανίων) από τα αμερικα-

το, κρίσιμο για την όλη επιχείρηση, αεροπλανοφόρο USSIndependence εκείνο το φθινόπωρο ναυλοχούσε στον Πειραιά, απ’ όπουαπέπλευσε αμέσως μόλις ξέσπασαν οι εχθροπραξίες στις 7 Οκτωβρίου30και κατευθύνθηκε νοτίως της Κρήτης. Παρέμεινε εκεί καθ’ όλο το διάστημα του πολέμου, ανεφοδιάζοντας τα αεροσκάφη που μετέφεραν ταεφόδια και φρουρώντας με τα δικά του μαχητικά το τελευταίο τμήματης διαδρομής προς το Ισραήλ, για να επιστρέψει στο λιμάνι του Πειραιάστις 5 Νοεμβρίου, μετά την αποκλιμάκωση της κρίσης.

Απ’ όταν ο στενός συνεργάτης του… εθνάρχη, ο και Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κ.Τσάτσος έγραφε: «Η στάση μου κατά τη διάρκεια της δικτατορίας ήταν απλώς αξιοπρεπής. Ούτε βόμβες έφτιαχνα, ούτε βγήκα στο πεζοδρόμιο (…) Οταν έγινε το Πολυτεχνείο, ούτε πήγα επί τόπου, ούτε συγκινήθηκα. Από την πρώτη στιγμή κατάλαβα ότι αυτά τα πεζοδρομιακά ξεσπάσματα δεν κλόνιζαν τη δικτατορία και ότι, όπως στα χρόνια της Κατοχής, υποκρύπτανε κομμουνιστικές επιδιώξεις επικίνδυνες για το μέλλον. Εχω τη συνείδησή μου ήσυχη ότι δεν συνήργησα στην κατασκευή του μύθου του Πολυτεχνείου. Λυπάμαι τα 5-6 παιδιά που σκοτώθηκαν έξω και μακρυά από το Πολυτεχνείο, διότι μέσα στο Πολυτεχνείο δεν σκοτώθηκε κανείς» (Κωνσταντίνος Τσάτσος, «Λογοδοσία μιας ζωής», τ. Β΄, Εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 2000, σ. 393).

. Η αποχήτων βενιζελικών από τις εκλογές παρέπεμπε σε θεμελιώδη πολιτική ανωμαλία και δενπροδίκαζε ομαλές πολιτικές εξελίξεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι τούτο είναι εγγεγραμμέ-νο στη θεσμική μνήμη και του σημερινού πολιτεύματος της χώρας. Το Σύνταγμα του1975 απαγορεύει την πρόωρη διάλυση της Βουλής για τον ίδιο λόγο μέσα σε ένα έτος.Ο συντάκτης του Συντάγματος, Κωνσταντίνος Τσάτσος, παλαιός βενιζελικός, σημείωσερητά ότι τούτο οφειλόταν στην ανάγκη να αποφευχθεί μια επανάληψη των γεγονότωνπου επέφεραν τον Εθνικό Διχασμό.

Συμπερασματικά, την περίοδο του Πρώτου Εθνικού Διχασμού εδραιώθηκε η αντίληψη ότι ο στρατός δεν περιορίζεται στην υπεράσπιση της εθνικής άμυνας της χώρας, αλλά διεκδικεί σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτικής και συνταγματικής πραγματικότητας. Η αντίληψη αυτή διήρκεσε έως το 1974 και «σημάδεψε» τον συνταγματικό βίο της Χώρας.

Ἤμουνα ὄχι μόνο «γενιὰ τοῦΠολυτεχνείου» ἀλλὰ καὶ στὸ Πολυτεχνεῖο∙ καὶ εἶναι χρόνια τώραποὺ νοιώθω ντροπὴ γιὰ αὐτό.

Το πλήγμα τηςΚαταστροφής επομένως έφερε και την πρώτη (έστω αμυδράσυγκαλυμμένη) στρατιωτική δικτατορία της σύγχρονης ελληνικήςπολιτικής ιστορίας.

Ο Καραμανλής και το επιτελείο του συνειδητά προσπάθησαν και επέτυχαν να υπερβούν την κρίση των θεσμών συνολικά, δηλαδή την κληρονομιά και του Εθνικού Διχασμού και του εμφυλίου πολέμου. Η νομιμοποίηση του ΚΚΕ έλυνε προβλήματα του εμφυλίου πολέμου· η επίλυση του Πολιτειακού με το δημοψήφισμα της 8ης Δεκεμβρίου 1974 (το μόνο έντιμο της ελληνικής πολιτικής ιστορίας) έκλεινε ένα κεφάλαιο του Εθνικού Διχασμού.

Από την άλλη πλευρά, η δικτατορία του 1967-74 δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Αποτέλεσε την κορύφωση της «κρίσης των θεσμών», η οποία ξεκίνησε με την έναρξη του Εθνικού Διχασμού το 1915, συνέχισε με τις διαδοχικές αναρριπίσεις του, και περιέλαβε επίσης τον εμφύλιο πόλεμο στη δεκαετία του 1940, ο οποίος προκάλεσε νέες πολιτικές και ψυχολογικές επιβαρύνσεις στη μετεμφυλιακή εποχή.

Η κοινοβουλευτική δημοκρατία έπεσε το 1967, ενώ δεν αντιμετώπιζε δομικό κίνδυνο, π.χ. ένα μαζικό κόμμα που προωθούσε δικτατορία του ενός ή του άλλου τύπου. Επεσε επειδή τελμάτωσε μέσα σε μια ανούσια πολιτική πόλωση και έχασε τον έλεγχο των εξελίξεων. Το ίδιο όμως είχε συμβεί το 1936.

«Είναι εμφανής η εμμονή ορισμένων με τη Μεταπολίτευση», μας λέει. «Η πολιτειακή αλλαγή το ’74, το τέλος του μετεμφυλιακού κράτους και η θεμελίωση της πιο μακροχρόνιας και ουσιαστικής δημοκρατίας σε κάποιους έπεσε βαριά. Δείτε με πόση εμμονή λένε “Να τελειώνουμε με τη Μεταπολίτευση”. Το πνεύμα της φταίει για όλα, είναι πνεύμα άκριτων διεκδικήσεων, συντεχνιακού κατακερματισμού και προνομίων. Φυσικά υπήρξαν στρεβλώσεις και καταχρήσεις. Ολοι τις γνωρίζουμε, πάσχουμε από αυτές, τις πληρώσαμε ακριβά. Αλλά η εργαλειοποίησή τους σκοπό έχει να αποδομηθούν και να διαλυθούν οι ιμάντες της μεταπολιτευτικής δημοκρατίας. Τι λένε; Τα Πανεπιστήμια είναι χώροι ανομίας, θα βάλουμε πανεπιστημιακή αστυνομία. Τα συνδικάτα είναι κάτι προνομιούχοι τεμπέληδες, θα περιορίσουμε νομοθετικά την απεργία και τις διαδηλώσεις. Οι ανθρωπιστικές οργανώσεις είναι πράκτορες του Σόρος ή διακινητές μεταναστών, θα τους στείλουμε στον εισαγγελέα. Δείτε πώς δαιμονοποιείται συστηματικά επί χρόνια το δικαίωμα στο συνέρχεσθαι: η διαδήλωση φταίει για τα άδεια μαγαζιά, το κυκλοφοριακό και τον Covid-19. Ξέρετε τι λέει ο κυρίαρχος λόγος που εκπέμπεται από την κυβέρνηση και τα μεγάλα ΜΜΕ; “Σας δώσαμε όσα συνιστούν μια συμμετοχική δημοκρατία και κάνατε κατάχρηση. Σας δώσαμε πολλή δημοκρατία και το παρακάνατε. Ωρα να τελειώνουμε με την πολλή ελευθερία”. Σαν να γυρεύουν ρεβάνς από τη Μεταπολίτευση».

Το έλλειµµα του εµπορικού ισοζυγίου από 745 εκατ. δολάρια προβλέπεται ότι θα φτάσει τελικά το τέλος του 1973 τα 2.600 εκατ. δολάρια, δηλαδή περίπου θα τετραπλασιασθεί»…

Ήταν τόσο «τίμιοι» και αντικομφορμιστές όσο και οι τρεις βίλες του Παπαδόπουλου: Μια στο Ψυχικό, μία την Πάρνηθα και μια Τρίτη το Λαγονήσι (η τελευταία ήταν προσφορά του Ωνάση). Ήταν τόσο «πατριώτες» που – εκτός του μέγιστου εγκλήματος κατά της Κύπρου – το βοούν και οι ληστρικές συμβάσεις με «Litton», «Μακντόναλντ», «Τομ Πάππας» και «Ζήμενς» – πάντα η… «Ζήμενς». Ήταν τόσο θεομπαίχτες που έφτασαν να βουτάνε λεφτά ακόμα και από το… παγκάρι! Γνωστή η ιστορία με την ανέγερση του «θαυματουργού» (καθότι… αόρατος) Ναού του Σωτήρως. Μόνο από εκεί, από έναν προϋπολογισμό ύψους 450 εκατομμυρίων, φαγώθηκαν τα 400… 

Τα φορολογικά έσοδα από τις ναυτιλιακές εταιρείες μειώθηκαν από 109 εκατομμύρια δραχμές το 1968 σε 29 εκατομμύρια το 1972 (μείωση 73%!), περίοδος κατά την οποία ο ελληνικός στόλος αυξήθηκε κατά 16,7 εκατομμύρια τόνους.

Σε έξι χρόνια οι χουντικοί έκαναν το χρέος 1,5 φορά µεγαλύτερο απ’ όσο είχε αυξηθεί σε διάστηµα 145 χρόνων!

Διότι πρέπει να έχουμε στο μπροστινό μέρος της εικόνας (και όχι στο πίσω μέρος του μυαλού μας) πως το 2015 τον Γενάρη, αν μετρήσουμε το σώμα των ψήφων που πήρε συνολικά η Δεξιά είναι καταθλιπτικό - σε πλακώνει: πήρε 36% (με τη Χ.Α.) και αν βάλουμε και Καμμένο και ΠΑΣΟΚ, πάμε σχεδόν στο 50%. Ο ένας στους δύο Ελληνες είχε ψηφίζει Δεξιά ή μνημονιακά κόμματα! Αυτό δεν παλεύεται μόνο με ένα καλό ιδεολογικό και οικονομικό πρόγραμμα.

Πρώτον, να μην το βάζεις κάτω. Και, δεύτερον, να επικοινωνήσεις όλα τα προβλήματα της κοινωνίας, όχι μόνο τα δικά σου. Η αμφισβήτηση και η αντίδραση είναι η μόνη διέξοδος!

Ο κόσμος φοβάται. Οχι μόνο λόγω πανδημίας. Ουσιαστικά, ο φόβος στην Ελλάδα δεν έπαψε ποτέ να υπάρχει.

η νέα μεσαία τάξη που αναδύθηκε την περίοδο εκείνη απαίτησε, όταν ήρθε η στιγμή, τον απογαλακτισμό της από το καθεστώς που την ανέδειξε

οι πραξικοπηματίες συνέβαλαν τελικά στον πλήρη εκδημοκρατισμό της Δεξιάς και διαμέσου αυτής και της χώρας.

Η χώρα αστικοποιήθηκε, η οικοδομική δραστηριότητα γνώρισε δόξες, το οδικό δίκτυο επεκτάθηκε, ο εξηλεκτρισμός της χώρας ολοκληρώθηκε και πραγματοποιήθηκαν μεγάλης κλίμακας ξένες επενδύσεις. Παρά τις αυταρχικές πρακτικές του καθεστώτος, πολλές τέχνες άνθησαν και η νεολαία προσέγγισε μαζικά τα δυτικά πρότυπα διασκέδασης, κατανάλωσης και ζωής. Η κοινωνία του 1974 μικρή σχέση είχε με αυτή του 1964.

συνέβαλαν τελικά με έμμεσο τρόπο στον ραγδαίο αξιακό και πολιτισμικό εκσυγχρονισμό της. Ιδωμένη λοιπόν από την οπτική του παρόντος, η δικτατορία είτε δεν εμπόδισε τον πολιτικό και κοινωνικό εκσυγχρονισμό της χώρας είτε τον υποβοήθησε, χωρίς βέβαια να επιδιώκει κάτι τέτοιο.

Η δικτατορία ξεπεράστηκε εύκολα και γρήγορα. Ισως γιατί υπήρξε ένα μικρό διάλειμμα δίχως μεγάλη σημασία.

Μέσα σε αυτά τα «ιερά» σχέδια συντελέστηκε το θαύμα: είχαν εξαφανιστεί 406 εκατ. δρχ., φυσικά πέρασαν στις τσέπες των επιτήδειων, αρεστών και «ημετέρων» του καθεστώτος – στην υγεία των «κορόιδων».